Stori Sydyn: Cymry Mentrus

Hanes rhai o anturiaethwyr mwyaf mentrus Cymru, fel Owen Glynne Jones, Richard Parkes ac Eric Jones, y dringwyr; Robin Jac a'r rasys TT; Tom Pryce a enillodd ras Formula 1 a merched dewr fel Lowri Morgan ac Elin Haf Davies. Yn y gyfrol hon cawn hanes rhai o arwyr y gorffennol aAr presennol, a rhyfeddu at eu menter a'u dewrder.



****************************************

Beth am fentro yn 2013?

O Madog i Lowri Morgan, mae gan Gymru hanes hir o unigolion mentrus sydd wedi llwyddo dros y canrifoedd i deithio i bedwar ban byd. Mae’r awdur John Meurig Edwards wedi casglu ynghyd storïau nifer o bobl, rhai adnabyddus ac eraill yn llai cyfarwydd, sydd wedi chwifio’r faner dros Gymru o’r Antarctig i Everest yn y gyfrol Cymry Mentrus, un o lyfrau newydd Stori Sydyn/Quick Reads 2013.

Efallai mai un o’r rhai enwocaf yw Madog. Roedd Madog yn byw yn y 12fed ganrif ac yn fab i Owain Gwynedd. Os oes gwirionedd yn yr hanesion amdano, Madog oedd un o’n hanturiaethwyr cyntaf ni fel Cymry. Maen nhw’n dweud iddo hwylio gyda’i lynges fechan draw i gyfeiriad y gorllewin, a chyrraedd America dair canrif cyn i Columbus gyrraedd yno. Yn ôl yr hanes, fe ddaeth Madog o hyd i wlad ddymunol draw dros y don. Mae’n debyg hefyd iddo ddod yn ôl i Wynedd a chroesi’r eilwaith i’r wlad newydd, gyda nifer o’i gyd-wladwyr. Lledodd y sôn fod Indiaid yn yr Amerig yn gallu deall a siarad Cymraeg - sef llwyth y Mandan.

Nid oes angen edrych yn bell am un o’r gwŷr mwyaf mentrus yng Nghymru. Mae’r hyn a gyflawnodd Eric Jones, sy’n byw yn Nhremadog, yn syfrdanol. Yr hyn sy’n arbennig am Eric ydi ei fod wedi cyflawni campau mewn nifer o weithgareddau, yn hytrach na chanolbwyntio ar un gamp. Yn gynnar yn y 1960au y dechreuodd ei anturiaethau o ddifri, pan blymiodd o’r awyr am y tro cyntaf. Yna, trodd at ddringo mynyddoedd a chreigiau, ac wrth gwrs doedd dim angen iddo deithio ymhell gan fod cyfle i ddringo creigiau digon heriol yn Eryri. Yna aeth ymhellach o’i gartref, gan ddringo yn Ardal y Llynnoedd a thramor. Byddai’n cael blas ar ddringo ar ei ben ei hun gan y byddai’n gallu symud yn gyflymach. Ond roedd dringo creigiau a chlogwyni anodd yr Alpau yn ei ddenu, a daeth enw Eric yn adnabyddus am ddringo’r Matterhorn a Mont Blanc. Yna trodd at y Col Deheuol ar Eferest!



Ym mis Medi 1970 aeth Eric a thri dringwr arall ati i geisio concro wyneb gogleddol yr Eiger. Mae cannoedd o ddringwyr gorau’r byd wedi cael eu denu yma dros y blynyddoedd, a nifer fawr ohonyn nhw wedi marw yn yr ymdrech i gyrraedd y copa.



Yn ogystal â’r clogwyni anferth mae’n rhaid eu goresgyn, mae darnau enfawr o iâ serth i’w dringo. Un o gyd-ddringwyr Eric oedd Leo Dickinson, ac roedd e’n awyddus iawn i ffilmio’r dringo. Fe lwyddon nhw i ddringo’r mynydd, ac i ffilmio’r cyfan – y tro cyntaf i hynny ddigwydd. Rai blynyddoedd yn ddiweddarach, roedd Eric yn awyddus i ddringo wyneb gogleddol yr Eiger ar ei ben ei hun. Llwyddodd i wneud hynny yn 1981.

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae merched wedi profi eu bod nhw’r un mor abl â dynion i gyflawni campau sy’n gofyn am gryfder, sgiliau a phenderfyniad. Peth digon cyffredin bellach ydi gweld merched yn chwarae rygbi a phêl-droed, yn bocsio a reslo, neu’n rhedeg rasys hir fel y marathon. Fedrwn ni ddim dweud bellach mai rhywbeth i ddynion yn unig ydi cyflawni campau mentrus ac anturus. Mae llawer o ferched wedi mentro ar anturiaethau digon peryglus, ac wedi llwyddo.

Go brin fod gennym yng Nghymru ferch fwy anturus nag Elin Haf Davies. Er mai yng nghefn gwlad Penllyn y cafodd Elin ei magu, eto i gyd mentro i’r môr mawr oedd ei huchelgais. Merch fferm o’r Parc, ger y Bala, ydi Elin ac er bod Llyn Tegid gerllaw, chymerodd hi fawr o ddiddordeb mewn chwaraeon dŵr pan oedd hi’n byw yn yr ardal. Yn 2007 fe benderfynodd hi ac un o’i ffrindiau gymryd rhan yn y Woodvale Challenge – ras anoddaf y byd rhwyfo. Ras ar draws Môr Iwerydd ydi hi, a chafodd ei chynnal am y tro cyntaf yn 1997. Yn 2005, y rhwyfwr Olympaidd James Cracknell a’r cyflwynydd teledu Ben Fogle enillodd y ras ond oherwydd tywydd eithafol bu’n rhaid achub 26 o gychod y flwyddyn honno. Ar ô 77 diwrnod, 7 awr a 37 munud ar y môr, llwyddodd Elin i wireddu ei breuddwyd. Hi oedd y Gymraes gyntaf erioed i hwylio ar draws Cefnfor Iwerydd.

Anturwraig adnabyddus arall yw Lowri Morgan, sydd erbyn hyn yn cyflwyno Ralïo+ ar S4C. Ond efallai y bydd llawer yn meddwl amdani am ei rhaglenni Ras yn Erbyn Amser a Cymry’r Titanic, gan fod yna elfen gref o antur yn y rhaglenni hyn.

Merch o Dregŵyr ydi Lowri, a chafodd ei haddysg yn Ysgol Gynradd Gymraeg Bryn y Môr, ac yna yn Ysgol Gyfun Gŵyr ac Ysgol Gyfun Ystalyfera.Mae’r awydd am antur yn dyddio’n ôl i’w phlentyndod. Roedd ei rhieni’n gefnogol iawn ac am iddi fentro a chael profiadau newydd. Bu’n chwarae rygbi dros Gymru, nes i anaf cas i’w phen-glin ddod â’i gyrfa i ben. Yn wir, roedd pryder a fyddai’n gallu rhedeg o gwbl yn dilyn yr anaf. Ond mae Lowri’n ferch benderfynol. Ers hynny mae wedi rhedeg sawl marathon, weithiau â llwyth ar ei chefn er mwyn gwneud y dasg yn anoddach, a thrwy hynny wella’i ffitrwydd. Mae wedi cymryd rhan mewn cystadlaethau Ironman, ac mae wrth ei bodd yn sgio, eirafyrddio a deifio sgwba.



Yn 2009 wynebodd un o sialensau mawr ei bywyd, sef rhedeg ras yr Amazon. Ras o 125 milltir drwy jyngl yr Amazon ydi hi, a rhaid ei chwblhau o fewn wythnos. Rhaid i’r rhedwyr fod yn gwbl hunangynhaliol, ac mae’r ras yn cael ei rhannu’n chwe chymal. Bu’n ymarfer gyda’r Royal Marines a hefyd mewn siambr arbennig ym Mhrifysgol Caerfaddon, er mwyn dod yn gyfarwydd â rhedeg mewn gwres a lleithder mawr. Un o ddim ond pymtheg o ferched yn y ras oedd Lowri. ~Cyhoeddwr: Y Lolfa